Urðun á úrgangi sem inniheldur lífrænt efni veldur mikilli losun gróðurhúsalofttegunda. Með því að koma í veg fyrir úrgangsmyndun og koma viðeigandi úrgangsstraumum í aðra farvegi er dregið úr losun. „Í átt að hringrásarhagkerfi“ samanstendur af „Saman gegn sóun“ (úrgangsforvarnarstefna) og „Stefnu um meðhöndlun úrgangs“. „Saman gegn sóun“ er í endurskoðun árið 2024. Mikilvægt er að fylgja aðgerðum eftir úr þessum stefnum með markvissri vinnu.

Urðun á úrgangi sem inniheldur lífrænt efni veldur mikilli losun gróðurhúsalofttegunda. Með því að koma þessum úrgangi í aðra farvegi er dregið úr losun. Til að unnt sé að nýta úrganginn er mikilvæg forsenda að hann sé flokkaður. Samkvæmt lögum um meðhöndlun úrgangs er rekstraraðilum skylt að flokka rekstrarúrgang í ákveðna flokka og heimilum og lögaðilum skylt að flokka heimilisúrgang í ákveðna flokka. Lögð hefur verið áhersla á innleiðingu laganna fyrir heimili en víða er pottur brotinn hjá rekstraraðilum og lögaðilum. Mikilvægt er að leggja áherslu á innleiðingu laganna til að tryggja að úrgangsstraumar séu aðskildir.

Lífræn efni í fráveitu leiða til losunar gróðurhúsalofttegunda. Tryggja þarf að lífrænar hliðarafurðir fari í hringrásarhagkerfið svo skapa megi frekari verðmæti úr viðkomandi straumum. Ýmis tækni er í þróun og mikilvægt að innleiða bætta hreinsun á upprunastöðum. Verkefnið er flókið sökum stöðu tækniþróunar og því mikilvægt að það sé unnið og útfært frekar í nánu samstarfi við hagsmunaaðila.

Meðhöndlun matarleifa veldur losun gróðurhúsalofttegunda. Með því að koma í veg fyrir matarsóun og með því að koma matarleifum í aðra farvegi en urðun er dregið úr losun. Heildstæð áætlun um markvissar aðgerðir gegn matarsóun til næstu ára kom út í september 2021, undir heitinu „Minni matarsóun“. Í áætluninni eru 24 aðgerðir, að hluta á ábyrgð íslenskra stjórnvalda og að hluta á ábyrgð atvinnulífsins. Auk þessa hafa verið sett markmið um 30% samdrátt í matarsóun í allri virðiskeðju matvæla hérlendis fyrir árið 2025 og um 50% samdrátt fyrir árið 2030, sbr. viðauka við „Saman gegn sóun“, almenna stefnu um úrgangsforvarnir 2016–2027.

Nauðsynlegt er að efla hringrásarhagkerfið með aðgerðum þar sem markvisst er komið í veg fyrir myndun úrgangs hér á landi og stuðlað að betri meðhöndlun þess úrgangs sem myndast. Til viðbótar við löggjöf tengda hringrásarhagkerfi eru fjárhagslegir hvatar og latar árangursrík verkfæri til að ná því markmiði. Hagkvæmara þarf að vera fyrir alla hagaðila að flokka en að urða en ýmis verkfæri má nýta til að stýra verðlagningu ólíkra úrgangsstrauma, hvort sem er á ábyrgð stjórnvalda, sveitarfélaga eða Úrvinnslusjóðs. Svo hvatar og latar þessir geti borið tilætlaðan árangur er mikilvægt að þeir séu greindir og bestaðir út frá heildrænum áhrifum þeirra á kerfið, ásamt öðrum kerfislegum breytum.

Bæta þarf núverandi hreinsivirki til að auka hreinsun skólps með innviðauppbyggingu. Ríkið styrki innviðauppbyggingu í einstökum byggðakjörnum á vegum sveitarfélaga til að bæta hreinsun fráveitu. Reiknað er með að vinnslan hefjist með fullum afköstum árið 2030. Um er að ræða níu svæði: Hafnarfjörð, höfuðborgarsvæðið, Keflavík/Njarðvík, Akranes, Dalvík, Akureyri, Vestmannaeyjar, Grindavík og Þorlákshöfn.

Annars vegar sé urðun sérsafnaðs lífúrgangs bönnuð og hins vegar verði sérsöfnun lífúrgangs lögfest. Lífúrgangur er lífbrjótanlegur garðaúrgangur, matar- og eldhúsúrgangur frá heimilum, skrifstofum, heildsölum, smásölum, veitingastöðum, mötuneytum og veisluþjónustufyrirtækjum, og sambærilegur úrgangur frá vinnslustöðvum matvæla. Á vorþingi 2021 var samþykkt frumvarp umhverfis– og auðlindaráðherra sem lögfestir að komið skuli upp sérstakri söfnun lífúrgangs frá heimilum og lögaðilum og að óheimilt verði að urða úrgang sem safnað hefur verið sérstaklega. Ákvæði laganna tóku að fullu gildi 1. janúar 2023.

Í aðgerðinni felst að banna urðun lífræns úrgangs frá og með árinu 2028. Með lífrænum úrgangi er átt við allan úrgang sem brotnað getur niður fyrir tilstilli örvera, t.d. sláturúrgang, fiskúrgang, ölgerðarhrat, húsdýraúrgang, timbur, lýsi, garðyrkjuúrgang, pappírs- og pappaúrgang, seyru og lífúrgang. Aðgerðin er í samræmi við markmið stefnu umhverfis- og auðlindaráðherra í úrgangsmálum: „Í átt að hringrásarhagkerfi“.

Samvinnuverkefni um uppbyggingu nauðsynlegra innviða svo líforkuver í Eyjafirði geti annað 10 þ.t af lífrænum úrgangi á ári. Þörf er fyrir innviði fyrir framleiðslu á afurðum úr lífrænum úrgangi á Íslandi. Í dag eru sumir úrgangsflokkar urðaðir sem er ólöglegt að urða (t.d. dýrahræ) þar sem enginn annar farvegur er til staðar.

Samvinnuverkefni um uppbyggingu nauðsynlegra innviða svo árleg brennsla á 100-140 þ.t af úrgangi með orkunýtingu og kolefnisföngun verði möguleg. Þörf er fyrir innviði til brennslu úrgangs á Íslandi. Urðun á úrgangi sem inniheldur lífræn efni stuðlar að mikilli losun gróðurhúsalofttegunda. Með því að koma þessum úrgangsstraumum í brennslu er dregið úr losun þar sem losunin við brennsluna er minni. Um er að ræða blandaðan úrgang frá heimilum og rekstraraðilum og annan úrgang sem ekki hentar til endurvinnslu.